ÖZGÜL FOBİ
Klasik anlamda fobi, normalde korkulmayacak belli bir durum (yükseklik, kan görme vb) ya da belli bir nesne (hayvanlar vb) ile karşılaşınca ortaya çıkan yoğun korkuyu ifade eder. Fobik nesne veya durum devamlı ve düzenli bir biçimde korku veya kaygı uyandırır. Hasta bu durum ya da nesne karşısında bu denli korkulmayacağını bilir, korkusunu anlamsız bulur. Fakat yine de kişi korkuya neden olan uyaranla karşılaşma ihtimalini en aza indirebilmek için yoğun kaçınma davranışları gösterir. Kaçınma ile kaygının azalması sonucu fobik kaçınma davranışı pekişir. Fobik kaçınmanın şiddeti ve sorunun ciddiyeti oranında işlevsellik bozulur. Hastalar fobileriyle baş edebilmek için alternatif çözüm yolları geliştirebilir. Örneğin uçak fobisi olan kişi, uçakla çok kısa mesafede alabileceği mesafeleri otobüsle aşmaya çalışır ya da asansör fobisi olan bir kişi, yüksek katlara dahi merdivenle çıkar. Özgül fobisi olan bireyler bu yaşam tarzı değişiklikleri sonucunda zorunlu kalmadıkça psikiyatri kliniklerine başvurmazlar.
Sık görülen özgül fobiler için çeşitli hayvanlardan, karanlıktan, yüksekten, uçak yolculuğundan, kan görmekten, enjeksiyonda korkma örnek olarak verilebilir. Genel olarak tüm kaygı bozukluklarında olduğu gibi özgül fobide de fobik uyaranla karşılaşıldığında sempatik sinir sistemi aktive olur. Yoğun kaygı, çarpıntı, tansiyon yükselmesi gözlenebilir. Ancak kan-enjeksiyon-yaralanma fobisi olanlarda bu durum farklılık gösterir. Başlangıçta tansiyon ve nabızda hızlanmayı takiben nabızda yavaşlama ve tansiyonda düşme gelişir. Bazı hastalarda bayılma dahi görülebilir. Bu sebeple diğer kaygı bozuklukları tedavisinde sıklıkla önerilen gevşeme egzersizleri kan-enjeksiyon-yaralanma fobisinde önerilmez.
A.B.D.’de yapılan araştırmalar, fobik bozukluğun en sık rastlanan ruhsal bozukluk olduğunu göstermektedir. Bir yıllık prevalansı % 9, yaşam boyu hastalığa yakalanma riski ise % 11 civarındadır. Genel olarak kadınlarda erkeklere göre 2 kat daha sık görülür, kan-enjeksiyon-yarlanma fobisinin sıklığı her iki cins için de hemen hemen aynıdır. En sık durumsal fobi, daha sonra sırasıyla doğal çevre, kan-enjeksiyon-yara ve hayvan tipi özgül fobiler görülmektedir.
Tedavi
Özgül fobi tedavisinde özellikle Bilişsel Davranışçı Terapi temelli psikoterapötik yaklaşımlar en çok çalışılmış ve en etkili tedavi yöntemleridir. Hasta fobik uyarana kademeli olarak maruz bırakılır, anksiyete tepkisinde sönme meydana gelir, böylece fobik uyarana karşı duyarsızlaşma sağlanır. Fobik uyaranla ilgili işlevsiz inançlar ele alınır, bilişsel yeniden yapılandırma ile alternatif bilişlerin geliştirilmesi hedeflenir. Bu süreçte hastalara gevşeme ve solunum egzersizleri önerilir. Özgül fobide eşlik eden ruhsal hastlalıklar olmadığı sürece ilaç tedavisinin kullanımı oldukça sınırlıdır.
